Қазақстан Республикасының Бірыңғай электр энергетикалық жүйесі (ҚР БЭЖ) Қазақстан Республикасының тұтынушыларына сенімді және сапалы электрмен жабдықтауды қамтамасыз ететін, электр станцияларының, электр беру желілерінің және қосалқы станциялардың үйлесімі болып табылады.
Қазақстан Республикасының электр энергетикасы келесі салаларды қамтиды:
Электр станциялары ұлттық маңызы бар электр станцияларына, өнеркәсіптік маңызы бар электр станцияларына және өңірлік маңызы бар электр станцияларына бөлінеді.
Ұлттық маңызы бар электр станцияларына Қазақстан Республикасының электр энергиясының көтерме сауда нарығындағы тұтынушыларға электр энергиясын өндіру мен сатуды қамтамасыз ететін ірі жылу электр станциялары кіреді:
Сондай-ақ қосымша пайдаланылатын және ҚР-сы БЭЖ-нің жүктеме кестесін реттейтін жоғары қуатының гидравликалық электр станциялары:
Өнеркәсіптік маңызы бар электр станцияларына ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар мен жақын маңдағы елді мекендерді электрмен және жылумен қамтамасыз ету үшін қызмет көрсететін, электр және жылу энергиясының құрамдастырылған өндірісімен ЖЭО кіреді:
Өңірлік маңызы бар электр станциялары – бұл өңірлік электр желілері компаниялары мен энергия беруші ұйымдарының желілері арқылы электр энергиясын сататын аумақтармен интеграцияланған ЖЭО, сондай-ақ жақын маңдағы қалаларға жылу беру болып табылады.
Қазақстан Республикасының электр желілері электр энергиясын беру және (немесе) тарату үшін арналған 0,4-1150 кВ кернеумен, қосалқы станциялары, бөлу құрылғылары және олардың электр беру желілерін қосатын жиынтығы.
Энергия беруші ұйымдары (ЭБҰ) шарттар негізінде электр энергиясын көтерме және бөлшек сауда нарығындағы тұтынушыларға немесе энергиямен жабдықтаушы ұйымдарға өздері немесе пайдаланғаны (жалға беру, лизинг, сенімгерлік басқару және басқа да пайдалану түрлері) арқылы беруді жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының БЭЖ-дегі жүйе құраушы желісінің рөлін республиканың өңірлері мен шектес мемлекеттердің энергия жүйелерімен (Ресей Федерациясы, Қырғыз Республикасы және Өзбекстан Республикасы) арасында электр байланысын қамтамасыз ететін ұлттық электр желісі (ҰЭЖ), сондай-ақ электр станциялары электр энергиясын бөлуін және оны көтерме тұтынушыларға беруін жүзеге асырады.
ҰЭЖ құрамына кіретін 220 кВ және одан жоғары кернеумен электр станцияларының электр энергиясын бөлуін жүзеге асыратын, қосалқы станциялар, бөлу құрылғылар, өңіраралық және (немесе) мемлекетаралық электр беру желілері мен электр беру желілері, «KEGOC» АҚ электр желілерін басқару бойынша Қазақстандық компанияның теңгерімінде.
Өңірлік деңгейдегі электр желілері өңірлер арасында электр байланысын, сондай-ақ электр энергиясын бөлшек тұтынушыларға беруін қамтамасыз етеді. Өңірлік деңгейдегі электр желілері өңірлік электр желілері компанияларының (ӨЭК) теңгерімінде және қолданысында.
Қазақстан Республикасы электр энергиясы нарығын электрмен жабдықтау секторы энергия өндіруші ұйымдардан немесе орталықтандырылған сауда-саттықтардан электр энергиясын сатып алуын және кейіннен оны соңғы бөлшек сауда тұтынушыларына сатуын жүзеге асыратын, энергия жабдықтаушы ұйымдармен (ЭЖҰ) келтірілген.
Электр энергетикасы саласындағы көшбасшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орган электр энергетикасы саласындағы басқаруды жүзеге асыратын орталық атқарушы орган - Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі.
Қазақстан Республикасындағы энергиямен жабдықтау электр және жылу энергиясының нарықтарының жұмыс істеуі жағдайында жүзеге асырылады. Электр және жылу энергиясы нарықтағы тауар болып табылады.
Электр қуаты нарығы екі деңгейден тұрады: көтерме және бөлшек электр энергиясы нарығы, жылу энергиясының нарығы бір деңгейден тұрады - бөлшек сауда нарығы.
Қазақстандағы электр энергиясының көтерме сауда нарығы келесі сегменттерден тұрады:
Электр энергиясын сатып алу-сату орталықтандырылмаған нарығы екі жақты шарттар арқылы жүзеге асырылады.
Осы сектор бос және көтерме сауда нарығының құрылымында негізгі үлесті алады, шарттың тараптары өздігінен шарттық талаптарда электр энергиясының көлемі мен бағасын, шарттың талабын анықтайды.
Электр энергиясының орталықтандырылған нарығы «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген кейбір жағдайларды қоспағанда, «бір күн бұрын» спот-сауда-саттықтар бойынша биржалық түрінде сауда-саттық алаңда негізде және ұзақ және орта мерзімді келісімшарттар бойынша орталықтандырылған алаңда ерікті негізде сауда арқылы жүзеге асырылады.
Электр энергиясының орталықтандырылған нарығында баға белгілеу биржалық әдістермен жүзеге асырылатын сауда-саттық арқылы жүзеге асырылады (екі жақты аукцион әдісі және үздіксіз өзара сауда-саттық әдісі).
Нақты уақыт режимінде сағаттық теңгерімсіздіктерді физикалық және кейіннен қаржылық реттеу мақсатында жұмыс істейтін теңгерімді электр энергиясының нарығы имитациялық режимінде жұмыс істейді.
Жүйелік және қосалқы қызметтер нарығы электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінен сатып алу ретінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының бірыңғай электр энергетикалық жүйесі жұмыс істеуі сенімділігінің және электр энергиясының сапасының белгіленген стандарттарын қамтамасыз ету үшін электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілеріне тиісті қызметтерді жүйелік оператордың көрсетуі негізінде жұмыс істейді.
Электр қуаты нарығы электр қуатының дайындығын қолдау бойынша қызметтерді сатып алу негізінде жұмыс істейді және электр қуатын жүктемені көтеру үшін дайындығын қамтамасыз ету бойынша орталықтандырылған қызмет көрсетеді.
Электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілері келесілер болып табылады:
